Higiena protez. Czyszczenie, mycie i odkażanie protez

Oczywiście, że bardzo często nie jest to pełna radość „od ostatniej wizyty”, kiedy pacjent otrzymuje gotową protezę. Wszyscy wiemy, że okres adaptacji do uzupełnienia protetycznego może trwać nawet do 5 tygodni, w czasie których pacjent ma do pokonania uczucie „ciała obcego”, ucisk, czasem nadmierne ślinienie, a nie rzadko odruch wymiotny.

Higiena protezy

Proteza wymaga higieny, tak samo jak jama ustna uzębiona. I to zarówno dokładnego czyszczenia jak i dezynfekcji. Zęby sztuczne w protezach wymagają tak dokładnej pielęgnacji jak zęby naturalne i dlatego niezbędna jest staranność pacjenta i jego wiedza o konieczności dbania o higienę protez.

Akryl jest materiałem najczęściej używanym do wykonywania protez zębowych. Jak wiadomo, pomimo gładkiego na pozór wyglądu struktura akrylu jest porowata, co wiąże się z procesem polimeryzacji. Taka budowa, a zdarza się, że i Ľle przeprowadzona polimeryzacja, stwarzają idealne środowisko do rozwoju mikroorganizmów, także tych chorobotwórczych. A stąd już bardzo blisko chociażby do stomatopatii, nieestetycznego wyglądu protezy i nieprzyjemnego zapachu z ust.
Oddając protezę należy udzielić pacjentowi wskazówek dotyczących higieny protez. Zdarza się, że pacjent nie czyści protezy w ogóle lub robi to w niewłaściwy sposób, nieodpowiednimi środkami, co może doprowadzić nawet do uszkodzenia protezy, a nierzadko spowodować powikłania u pacjenta.
Agencja ds. Żywności i Leków w Stanach Zjednoczonych (FDA) podaje, że istnieją bardzo liczne doniesienia o wystąpieniu reakcji alergicznych po użyciu środków do czyszczenia protez zębowych. Pojawiają się one - jak się okazuje - głównie z powodu niewłaściwego ich użycia. Pacjenta bezwzględnie należy pouczyć, że wszelkie zabiegi związane z higieną protez a w szczególności ich czyszczenie i dezynfekcję należy wykonywać poza jamą ustną. Co nie dla każdego, wbrew pozorom, jest oczywiste.
Zdaniem FDA głównym czynnikiem sprawczym są nadsiarczany będące składnikiem środków do czyszczenia uzupełnień protetycznych. Pacjentowi warto zwrócić uwagę, aby zapoznał się z ulotką i postępował ściśle według wskazań. Również FDA zaleca na swych stronach internetowych, by uważnie czytać instrukcję użycia środka czyszczącego, nigdy nie płukać nim ust, nie połykać oraz przepłukać protezę po użyciu środka czyszczącego, zanim jeszcze trafi z powrotem do ust.

Lekarz musi poinstruować pacjenta

Nie oczyszczone protezy stanowią siedlisko drobnoustrojów i grzybów drożdżopodobnych. Dlatego mogą stać się przyczyną stanów zapalnych i infekcji, nie tylko błony śluzowej jamy ustnej, ale także gardła i dolnych odcinków przewodu pokarmowego. Znajomość zasad higieny i ich przestrzeganie zapewni komfort przy użytkowaniu protez oraz przyczyni się do utrzymania dobrego stanu tkanek jamy ustnej i całego organizmu pacjenta.
Pacjent powinien usłyszeć od lekarza dentysty, który przekazuje mu uzupełnienie protetyczne, bardzo dokładne i jasne wskazówki, a więc taką prostą instrukcję obsługi.

Używać z przerwami

Przede wszystkim należy zwracać uwagę na czas trzymania protezy w jamie ustnej. Protezy nie należy używać całą dobę. Niezbędna jest 6-8 godzinna przerwa. Oczywiście najlepiej, jeśli jest to przerwa nocna. Możliwe są też przerwy w ciągu dnia, np. podzielone na dwa lub trzy krótsze okresy.
W wyjątkowych sytuacjach, ze ścisłych wskazań klinicznych, można zalecić całodobowe używanie protez. Dotyczy to: okresu leczenia infekcji grzybiczych, pierwszej fazy leczenia implantologicznego, leczenia za pomocą protez natychmiastowych, postępowania dwuetapowego przy przebudowie zwarcia.
Proteza, po wyjęciu z ust na okres 6-8 godzinnej przerwy, powinna być przechowywana na sucho po uprzednim umyciu, najlepiej w specjalnym pojemniku do tego przeznaczonym.
Protezy nie powinno się przechowywać w wodzie. Sprzyja to bowiem rozwojowi grzybów drożdżopodobnych, dla przykładu grzyby Candida albicans w środowisku wilgotnym potrafią przeżyć nawet piętnaście lat. A potrafią one wywołać zarówno ostre jak i przewlekłe stany zapalne podłoża protetycznego.

Przykładowe szczotki do protez zębowych

Szczoteczki do protez

W trakcie dnia pacjent powinien czyścić protezy po każdym posiłku przez 2-5 minut.
Do czyszczenia protez najodpowiedniejsze są specjalne szczotki. W sprzedaży są szczotki zarówno dwustronne (np. Oral B), jednostronne profilowane (np. firmy Butler). Jest też nietypowa szczotka sprzedawana przez firmę Sanmed, która składa się z korpusu w kształcie krążka, z przelotowym otworem w środku, a na obwodzie krążka w trzech rzędach zamocowane jest włosie.
Można też używać szczotki do mycia rąk, ale nie twardej.
Nawet jeśli zdecydujemy się na zakup szczotki przeznaczonej do czyszczenia protez musimy zwrócić uwagę na twardość włosia. Jeśli jest ono zbyt twarde, dość szybko porysuje akrylową powierzchnię protezy. W tych rysach idealnie rozwijają się bakterie. Dlatego powinniśmy używać do tego celu raczej miękkich szczoteczek typu soft.
Aby prawidłowo oczyścić protezę, trzeba starannie szorować wszystkie powierzchnie protezy, a szczególnie te, które stykają się z błoną śluzową.
Należy poinstruować pacjenta, że podczas czyszczenia protezy należy trzymać ją nad naczyniem napełnionym wodą - miską lub umywalką. W razie przypadkowego upuszczenia protezy woda może zamortyzować upadek i zmniejszyć ryzyko pęknięcia czy innego uszkodzenia mechanicznego.

Wybrane preparaty dostępne na polskim rynku

Pasty i proszki

Do czyszczenia protez należy używać past i proszków specjalnie do tego przeznaczonych.
Pasta do zębów nie jest odpowiednim środkiem do czyszczenia protezy. Pasty i proszki do czyszczenia protez są tak skomponowane, aby czyszcząc nie uszkadzały powierzchni, a jednocześnie działały antybakteryjnie. Do codziennej higieny protezy, mogą być stosowane dostępne w sprzedaży np. pasta czyszcząca do protez Protefix Higiena czy Dentol Proszek do czyszczenia protez. Są również dostępne preparaty uzupełniające codzienną higienę, ułatwiające oczyszczanie protezy z osadu i przebarwień, m.in. tabletki do rozpuszczania Corega Tabs do pielęgnacji protez, Corega Tabs Dental White czy tabletki czyszczące Fittydent oraz Protefix Higiena - proszek szybkoczyszczący do protez zębowych. Osobom ze skłonnościami do alergii zaleca się używanie zwykłego, nie perfumowanego i nie barwionego mydła do rąk.
Odkażanie
Niezależnie od czyszczenia protezy powinny być co pewien czas odkażane. Najczęściej zaleca się stosować taką procedurę raz na dwa tygodnie. Dezynfekcję przeprowadza się w roztworach o działaniu bakteriobójczym i antyseptycznym, przeznaczonych do tego celu.
Na rynku są dostępne preparaty do sporządzania takiego roztworu, dla przykładu: tabletki czyszczące Protefix Active z aktywnym tlenem, Corega Tabs Bio Formula (również z aktywnym tlenem). Pomaga również moczenie protezy w roztworze wody utlenionej (łyżka stołowa 3 % H2O2 na szklankę wody).
Dezynfekcję protezy trzeba dodatkowo wykonać po każdej przebytej infekcji w obrębie jamy ustnej. A więc: opryszczka, afty, zapalenie dziąseł, angina, zapalenie zatok lub gardła bezwzględnie powinny skłonić do odkażenia. Najlepiej wówczas również jednocześnie wymienić szczotki do protez na nowe, w celu uniknięcia wtórnej infekcji drobnoustrojami.
Pacjent powinien również wiedzieć, jak zadbać o prawidłowy stan błony śluzowej. Warto mówić pacjentom, że jamę ustną należy płukać stosując płukanki ziołowe lub antyseptyczne. W utrzymaniu dobrego stanu higienicznego środowiska jamy ustnej są bardzo pomocne specjalnie opracowane bakteriobójcze płyny do dezynfekcji ust. Błonę śluzową można też masować specjalnymi szczoteczkami albo po prostu palcami, co znacznie poprawia jej ukrwienie i regenerację.
Bardzo ważne są wizyty kontrolne, najlepiej nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy. Pozwalają bowiem na wczesne wychwycenie nieprawidłowości, jakie mogą powstać w związku z używaniem protez.

Autor: dr n. med. Anna Kochanek-Leśniewska

Lekarz stomatolog. Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Warszawie. Adiunkt w Katedrze Protetyki Stomatologicznej WUM, specjalista w zakresie protetyki stomatologicznej. Autorka rozprawy doktorskiej pt. „Analiza zmian wartości siły retencji w trójelementowych układach koron teleskopowych”. Magister ekonomii, absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie na kierunku Finanse i Bankowość.