Radiofobia. Jak z nią walczyć?

Pacjenci boją się dentysty. I choć dziś leczenie stomatologiczne jest dużo „przyjemniejsze” niż np. 30 lat temu, to wciąż dentofobia jest zjawiskiem powszechnym.

Dlaczego pacjenci rezygnują z wizyt u lekarzy dentystów?

Za czego wynika dzisiejsza dentofobia? Analizy rynkowe przechylają szalę dentofobii w kierunku obaw przed kosztami leczenia. Chodzi zarówno o ich wysokość, jak i brak możliwości poznania ostatecznej wartości przed umówieniem się na wizytę. Dyskomfort psychiczny przyznania się w trakcie wizyty, że jednak nie podejmie się leczenia jest bardzo wysoki. Oczywiście tabela nr 1 uwzględnia tylko tych, którzy zapisali się na wizytę i zrezygnowali z usług lekarza dentysty. Pozostaje jeszcze grupa pacjentów, którzy nawet nie próbują zapisać się na wizytę. Co więc zrobić, aby przekonać pacjentów, że dzisiejsza stomatologia nie jest niebezpieczna i bolesna? Jakie inne czynniki wpływają na pacjentów, że ci boją się tych wizyt?

Radiofobia, czyli obawa przed promieniowaniem rentgenowskim

Kolejnym rodzajem obaw pacjentów przed wizytą w gabinecie stomatologicznym jest radiofobia, czyli obawa przed promieniowaniem rentgenowskim. Już standardem podczas szkoleń poinstalacyjnych urządzeń RTG są pytania lekarzy dentystów młodego pokolenia o argumenty za, którymi mogliby się posłużyć w rozmowie z rodzicami niepozwalającymi na wykonanie badania radiologicznego swojego dziecka.

Promieniowanie rentgenowskie nie jest obojętne dla ludzkiego zdrowia. Niestety przekonanie o jego olbrzymiej szkodliwości wciąż istnieje. Ma ono swoje źródło w doniesieniach sprzed wielu lat. Chaos informacyjny w Internecie, gdzie wymieszane są treści aktualne z przestarzałymi, połączone z poradami według Goździkowej, powoduje zachowania nieadekwatne do obecnej wiedzy.

Najważniejsze dla pacjenta jest zrozumienie, że dla stomatologa zapewnienie bezpieczeństwa podczas procedur wykorzystujących promieniowanie jonizujące jest priorytetem. Lekarz dentysta zawsze analizuje korzyści w stosunku do ryzyka, jeśli chodzi o promieniowanie i nigdy nie zaleci wykonania badania rentgenowskiego, jeżeli nie jest to naprawdę konieczne.

Nowoczesne aparaty rentgenowskie

Obecnie nowoczesny, w pełni cyfrowy sprzęt radiologiczny dostarcza wysokiej jakości obrazy RTG, przy dużo niższych niż kiedyś dawkach promieniowania. Wiele lat temu rozpoczął się proces odchodzenia od zdjęć konwencjonalnych na kliszy na rzecz radiologii cyfrowej, gdzie stosuje się zdecydowanie mniejsze dawki.

Co więcej, wśród naszych klientów obserwujemy zjawisko wymiany cyfrowych aparatów CBCT 3D na te najnowszej generacji. Innowacyjna technologia platformy GreenX, oprócz minimalnej dawki promieniowania, posiada np. w modelu GreenX12 funkcję Smart Focus, pozwalającą na uzyskanie 5 obrazów jednym skanem: CBCT, AUTO PANO, 3 zdjęcia 4x4 w dowolnej lokalizacji, z zachowaniem bardzo wysokiej rozdzielczości każdego z nich. Najłatwiejszym do zobrazowania argumentem, rzucającym pozytywne światło na badanie RTG, będzie jednak krótkie przedstawienie prostych porównań dotyczących dawek promieniowania jonizującego, pochłanianych przez człowieka każdego dnia. Przykładowo, wykonując badanie pantomograficzne urządzeniami Vatech jesteśmy wystawieni na porównywalną dawkę promieniowania jak przez 2 dni promieniowania tła lub 2 godziny lotu samolotem, a CBCT 3D – 4 dni promieniowania tła lub 4 godziny lotu samolotem [2]

Naturalne dawki promieniowania

Pacjenci nie mają wiedzy na temat wartości pochłanianego przez nich promieniowania tła, czyli promieniowania, na które są narażeni każdego dnia w sposób naturalny. A jest ono nieuniknione, ponieważ jest stale obecne w środowisku. Dostarcza każdemu z nas stałą niską dawkę promieniowania pochodzącą z kosmosu, ziemi, pożywienia (zawierają naturalne izotopy promieniotwórcze – głownie potas 40), a nawet od drugiego człowieka. Ta naturalna dawka promieniowania jest różna w zależności od położenia geograficznego.

Dodatkowe dawki, jakie otrzymujemy, pochodzą ze źródeł związanych na przykład z przemysłem wydobywczym, chemicznym, energetyką i oczywiście działalnością medyczną. Statystyczny Polak otrzymuje rocznie ok. 3,30 mSv (dane: Państwowa Agencja Atomistyki), z czego 2,45 mSv (prawie 75 proc.) pochodzi od źródeł naturalnych.

W nauce stosowane są trzy pojęcia dawek promieniowania: pochłonięta, równoważna i skuteczna (efektywna). Ta ostatnia służy do oszacowania ryzyka wywołania skutków biologicznych u człowieka i jest mierzona w siwertach (Sv). W praktyce używa się mniejszych wartości, takich jak: milisiwert (1 mSv = 0,001 Sv) i mikrosiwert (1 μSv = 0,000001 Sv). O takim rzędzie wartości mówimy podczas diagnostyki radiologicznej.

Jak wyeliminować obawy pacjenta?

Wracając do obaw pacjentów, to większość z nich dość łatwo można wyeliminować, budując dobrą relację z pacjentem. Pomocny jest szczegółowo omówiony plan leczenia oraz świadomy wybór opcji finansowych i ram czasowych leczenia przez pacjenta. Bardzo dobrze działa również informacja dotycząca innowacyjnych rozwiązań technologicznych stosowanych w klinice. Firma Vatech na przykład od samego początku traktuje priorytetowo ochronę pacjenta. Kolejne rozwiązania pojawiające się na rynku są świadectwem optymalizacji bezpieczeństwa promieniowania podczas badania radiologicznego.

Tabela 1. Powody rezygnacji z usług stomatologicznych w 2022 r., pomimo wystąpienia takiej potrzeby w Polsce [1]

	Dla siebie	Dla dzieci	Ogółem
Brak środków finansowych	61 proc.	39 proc.	61 proc.
Wzrost cen usług stomatologicznych	41 proc	34 proc.	42 proc.
Brak możliwości dostania się na wizytę (długi okres oczekiwania)	14 proc.	24 proc.	18 proc.
Zmiana planów (konieczność przeznaczenia środków na inną potrzebę)	12 proc.	11 proc.	14 proc
Inne	1 proc.	4 proc.	2 proc.

Źródło: PMR, 2023.

PIŚMIENNICTWO:

1. Wyjaśnienia oparte na reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków. Uwzględniono osoby, które w 2022 r. skorzystały z usług stomatologicznych co najmniej jeden raz dla siebie i/ lub swoich dzieci do 18 r.ż. Ogółem: n=481, w tym dla siebie: n=468, dla dzieci: n=101. Źródło: PMR, 2023.

2. Porównania dotyczą używania trybu niskiej dawki PaX-i3D Smart Ultra. Źródło: NRC (Komisja Nadzoru Jądrowego, ochrona ludzi i środowiska), IDAHO (Departament Jakości Środowiska Idaho), MITNSE (centrum informacji jądrowej MINSE) BNL (Brookhaven National Laboratory), ICRP (Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej).