Ustrzec się przed zarażeniem

W tabelkach przedstawiliśmy najczęściej występujące w gabinecie stomatologicznym bakterie, wirusy i grzyby. Opisaliśmy ich charakterystykę i objawy i wrota zakażenia oraz sposoby zwalczania. Jednak najistotniejszym zadaniem jest niedopuszczenia do zakażenia. Przede wszystkim nas, czyli lekarza, ale także i pacjenta. Pacjenta trudno jest zabezpieczyć przed bakteriami rozwijającymi się w środowisku wodnym. Podstawowe zasady to bezwzględne zakładanie rękawiczek diagnostycznych oraz przyłbicy ochronnej i maseczki.A sposób dbałości o pacjenta do dezynfekcja systemów wodnych. Pacjentowi nie założymy przecież maseczki.

Bakterie

Najczęściej spotykana w gabinetach bakteria to prątek gruĽlicy. Jest ciężka do zdiagnozowania w pierwszym stadium rozwoju i pacjent nawet może nie wiedzieć, że zaraża. Infekcja przebiega w sposób mało dostrzegalny. Zarażenie, co prawda jest dość małoprawdopodobne, bo możliwe tylko od osób silnie prątkujących w 1mm plwociny 10 tys. prątków.  Jedyna ochroną jest noszenie okularów maseczki i rękawic. Prątki gruĽlicy są bardzo odporne na środki dezynfekujące. W autoklawie giną dopiero po 30-40 min sterylizacji w temperaturze 134 st.C. Trudno zabić je środkami do dezynfekcji. Jeśli czas dezynfekcji w danym środku wynosi ok. 15-30 min, to prątki gruĽlicy giną dopiero po ok. 60 min. Przed zastosowanie środka warto spojrzeć na instrukcję i zobaczyć jak odporny na dany preparat jest prątek gruĽlicy.

Za to są bardzo czułe na światło słoneczne i promienie ultrafioletowe. Dlatego warto mieć zainstalowaną lampę ultrafioletową do dezynfekcji.

W szczególny sposób na tą bakterię powinni zwracać uwagę osoby pracujące w klimatyzowanych pomieszczeniach. Urządzenia klimatyzacyjne i ich przewody to idealne miejsce do rozwoju prątków. W takich pomieszczeniach konieczne jest naświetlania lampą ultrafioletową.

Oczywiście nie możemy odmówić przyjęcia pacjenta ze zdiagnozowaną gruĽlicą. Jednak w gabinecie powinien być jeden zestaw: wiertła, lusterka, wzgłębik dla ewentualnych nosicieli prątków. Pochodną prątka jest bakteria legionellosis. Lubi rozwijać się w środowiskach wodnych, czyli w systemach ssących lub wodnych, przenosi się drogą kropelkową, a także spreyem, tym który jest rozsiewany przez turbinę. Zazwyczaj występuje w szpitalach i gabinetach stomatologicznych. Jedyna profilaktyka to dezynfekcja przewodów ssących. Maseczka na twarzy lekarza jest dla niego wystarczająca ochroną.

Bakteria ta jest wrażliwa na niskie poniżej 6 i wysokie powyżej 10 pH, oraz jest wrażliwa na środki dezynfekujące.

Grzyby

W zasadzie w gabinetach stomatologicznych mamy do czynienia z jednym grzybem o nazwie Candida albicans. Występuje on w środowiskach wilgotnych i mokrych: spluwaczka, systemy ssące, myjki ultradźwiękowe, czy wanienki do płukania narzędzi.

Wirusy

Najczęstszym wirusem z jakim lekarz dentysta ma do czynienia jest popularna opryszczka Herpes simplex HSV. Od momentu wykwitu zaraża przez pierwsze 2 -3 dni. Jednak rozdrapanie opryszczki nawet po dłuższym czasie również doprowadza do zarażenia. Dlatego nie powinno się przyjmować pacjentów z opryszczka, bo podczas pracy instrumentami bardzo łatwo o rozdrapanie opryszczy. Zapalenie wątroby to chyba najbardziej spopularyzowany wirus w zakładach zdrowotnych. Co gorsza więcej o nim nie wiemy, niż wiemy. Co raz pojawiają się nowe szczepy, na które nie ma szczepionek. Dziś jako tako dajemy sobie z WZW A, B czy C. Natomiast już zostały zdiagnozowanie i opisane szczepy D, E, F, G. Jednak nie znamy na nie szczepionek. Każdy pracownik medycyny musi mieć aktualne szczepienia na żółtaczkę typu B. Kiedyś szczepienie takie robiło się raz na całe życie. Teraz lekarze i pielęgniarki powinny co pięć lat sprawdzić poziom przeciwciał i ewentualnie odszczepić się.    Wirusy WZW giną w 7 proc. roztworze bielinki, podchlorynu sodu, alkoholu, a w autoklawie po ok. 30 minutach sterylizacji. Jednak należy pamiętać, że wirus WZW B lub C może przetrawiać wiele lat na niesterylizowanych narządach

Procedury higieniczne

Sanepid wprowadził podstawowe procedury stomatologiczne dotyczące sposobów zapobiegania rozwoju w gabinecie bakterii, wirusów, czy grzybów.  Podstawowa procedura to mycie i dezynfekcja narzędzi. Bezpośrednio po użyciu powinny one zostać całkowicie zanurzone w roztworze środka dezynfekującego. Żaden fragment narzędzia nie powinien wystawać nad powierzchnię roztworu. Osoba wkładająca narzędzia do wanienki powinna być w rękawiczkach, okularach i masce. Bardzo często bowiem dochodzi do rozchlapania środka dezynfekującego i tym samym przenoszeniu się bakterii. Jednym z opisanych zarażeń gruĽlicą w gabinecie stomatologicznym była asystentka wkładająca narzędzia do wanienki właśnie bez rękawiczek. To wystarczyło do zakażenia.

Wanienka ze środkiem dezynfekującym  powinna być przykryta, a na każdej wanience czy myjce powinna być naklejka z dokładnym informacjami: kto rozrabiał roztwór, o której godzinie i data. Owe naklejki to wymóg dość często sprawdzany przez inspektorów Sanepidu. Warto zwrócić uwagę, że preparaty mają różny czas aktywności. Decydując się na zakup preparatu do dezynfekcji powinniśmy na to zwrócić uwagę.

Istotny jest również czas dezynfekcji.  Liczy się on od momentu włożenia ostatniego narzędzia do roztworu. Nawet jeśli dołożymy po jakimś czasie nowe narzędzie, to te które były wcześniej zanurzone nie powinny być wyjęte przed upłynięciu czasu dezynfekcji wyznaczonym dla ostatniego narzędzia. Preparat dezynfekujący rozpuszcza brud i bakterie rozpływają się one po całym pojemniku. Obklejają również instrumenty włożone wcześniej. Zatem musimy odczekać pełen czas ekspozycji, aby preparat zdążył zabić wszystkie bakterie i wirusy.

Z wanienki narzędzie wyjmujemy razem z sitem albo poszczególne instrumenty szczypcami. W ten sposób unikniemy zakucia się instrumentem, a przecież dezynfekcja nie zapewnia pozbycia się wszystkich wirusów i bakterii. Dlatego jest to istotne abyśmy przy tych pracach byli uważni.

Kolejnym etapem jest wypłukanie instrumentów pod bieżąca wodą i sprawdzenie czy wszystko została dokładnie domyte. Jeśli znajdziemy jakieś ogniska zaschniętej krwi lun brudy musimy je doczyścić i poddać ponownej dezynfekcji bo na zaklejonej powierzchni preparat nie działał. Doczyszczamy szczoteczką do zębów lub druciakiem.Koleinym etapem jest suszenie instrumentów i ponownie płukanie, ale… wodą destylowaną. Jest to wymóg Sanepidu, ale niestety rzadko stosowany. Głownie dlatego, że woda destylowana jest droższa od karnówki, a ponadto do płukania potrzebne sa dwie osoby, jedna trzyma koszyczek z instrumentami, a druga go polewa, czyba że mamy tak skonstruowany zlew, że może to zrobić jedna osoba. Przed sterylizacją instrumenty powinniśmy zapakować do rękawa sterylizacyjnego. Wazne aby zgrzew był co najmniej 2 cm od zakończenia instrumentu, W przeciwnym wypadku może dojść do samoczynnego rozerwania się pakietu. Nożyczki, szczypce powinny być w pakiecie rozłożone tak aby para wodna w autoklawie miała swobodny dostęp do wszystkich zakamarków instrumentu..Okres przechowywania wysterylizowanego pakietu to 6 miesięcy, ale w niektórych warunkach Sanepid może skrócić ten okres i pozwolić na używanie co najwyżej instrumentów sterylizowanych przed maksymalnie 4 miesiącami. Od czego to zależy? Od warunków przechowywania pakietów. Musi on być przetrzymywany w temperaturze pokojowej w pomieszczeni o wilgotności 40 proc., w zamkniętej szafce i co najmniej 30 cm od podłogi. Jeśli jest nie dotrzymany któryś z tych parametrów to Sanepid skraca czas przechowywania pakietu.Instrumenty, które nie mają kontaktu z krwią i nie naruszają ciągłości tkanki nie muszą być sterylizowane w autoklawie po każdym pacjencie, ale oczywiście muszą być dezynfekowane. Jednak powinny być sterylizowane raz dziennie np. wieczorem, po zakończeniu pracy gabinetu.

Wiertła

Zasady postępowania przy dezynfekcji wierteł są bardzo podobnie jak  w przypadku instrumentów. Jednak warto zwrócić uwagę na kilka szczegółów.Powinna być osobna wanienka dezynfekcyjna dla wierteł. Do jednego preparatu dezynfekującego nie powinno się wrzucać wierteł wykonanych z różnych materiałów np. stali i tytanu. Sprzyja to powstawaniu ognisk korozji na powierzchni wiertła. Wiertło powinno być bardzo dokładne wypłukane i zanurzone w całym preparacie. Jest to bardzo istotne i należy na to zwrócić uwagę swoim asystentkom. Środki dezynfekujące oczywiście trawią powierzchnie wiertła czy narzędzi kanałowych. I dobrzeby było, aby następowało to w równomierny sposób. Bowiem różne naprężenia na powierzchni narzędzi powodują, że łatwiej się one łamią. Szczególne nieprzyjemne jest to w przypadku wierteł czy narzędzi kanałowych.

Powierzchnie

Po każdym pacjencie powinny być zdezynfekowane: zagłówek, podłokietniki, lampa do polimeryzacji, uchwyty od szafek i asystorów, fotel, końcówki i uchwyty od lampy oraz panelu lekarskiego. W rękawiczkach lekarz nie powinien łapać za telefon komórkowy, klamki do drzwi, myszkę od komputera. Sprzyja to przenoszeniu zakażeń krzyżowych.Waciki czy narzędzia stojące na asytorze powinny być przykryte, bo areozol turbiny rozpyla bakterie po całym gabinecie, a osiadają one na innych instrumentach przygotowanych do pracy z następnymi pacjentami.Podłogi powinny być dezynfekowane specjalnymi preparatem do dezynfekcji podłóg.Należy stosować metodę dwóch wiader. Po dezynfekcji nie należy wycierać podłogi na mokro i nie wycierać jej do sucho. Preparat dezynfekujący ma odpowiedni czas działania i nawet jeśli wyschnie wciąż działa, więc nie należy go ścierać.

System ssący i ślinociąg

Po każdym pacjencie powinna być zaaspirowana szklanka wody przez ssak i ślinociąg. Po zabiegu chirurgicznym należy przepłukać system gorącą wodą, aby krew nie zakrzepła w rurach, przełącznikach systemu ssącego.Raz dziennie systemy ssące powinny być przepłukane preparatem do dezynfekcji, a jeśli wykonujemy sporo zabiegów piaskowania to należy to zrobić nawet dwa razy dziennie.Do przewodu ssącego nie należy wlewac żadnych środków, które się pienią. Niektórzy lekarze zasysają do ślinociągu preparat z wanienki, w którym moczyły się instrumenty. Jest to bardzo zła praktyka. Preparaty te są bardzo pieniące. Piana zasycha w przewodach, póĽniej odpada i blokuje złączki.Może również spowodować uszkodzenie pompy ssącej. Pompa podzielona jest na dwie strefy: mokrą i suchą. W strefie mokrej następuje separacja płynów, w suchej jest tylko powietrze. Piana potrafi się przedostać ze strefy mokrej do suchej i zniszczyć wirnik i silnik. Takich sytuacji nie traktuje się jako naprawy gwarancyjnej. A serwisant łatwo zauważy, że piana przedostała się do strefy suchej i co było powodem uszkodzenia pompy. Miska spluwaczki dezynfekowana na bieżąco.

Wyciski i protezy

Wszystkie wyciski i prace protetycznie powinny być dezynfekowanie przed wysłaniem do laboratorium i po powrocie z niego. Dotyczy to: koron, mostów wkładów, protez i wycisków. Technika pracuje z tym materiałami, a przecież niektóre wirusy i bakterie są wstanie przetrwać na powierzchniach nie zdezynfekowanych kilka dni czy tygodni. Technik bierze wycisk w rękę i bakterię mogą go zarazić. Wyciskami, Z kolei lekarz dla własnego bezpieczeństwa powinien zdezynfekować protezę którą przynosi pacjent do poprawy.

Dokumentacja sterylizacji

Lekarz powinien przechowywać dokumentację sterylizacji przez co najmniej 10 lat. Dlaczego tak długo? Wynika to z artykułu 442 Kodeksu Cywilnego traktującego o naprawie szkody, czyli odszkodowania. Pacjent może wystąpić o nie nawet po 10 latach. Przepis ten stanowi, że pacjent ma 3 lata na wystąpienie o odszkodowanie od momentu wykucia szkody, ale nie dłużej niż 10 lat od momentu ewentualnego  zarażenia. Przechowywanie dokumentacji ze sterylizacji to zazwyczaj zeszyt z wklejonymi wszystkimi paskami sterylizacji.

Preparaty

Na co zwrócić uwagę wybierając preparat do sterylizacji? Istotne jest, aby nie zawierał aldehydu. Aldehyd jest toksyczny, podrażnia śluzówkę i oczy, jest agresywny dla dezynfekowanych powierzchni (po pewnym czasie pojawia się odbarwienia) i skóry. Wiele osób zwraca też uwagę na nieprzyjemny zapach. Oczywiście ma swoje zalety. Świetnie dezynfekuje i jest bardzo skuteczny, ale w tej chwili na rynku jest wiele preparatów o podobnym spektrum działania, ale nie zawierających aldehydu. Podstawowe parametry środków dezynfekujących to: czas działania, zapach, kompatybilność z materiałem, do którego został wykonany instrument, czas aktywności (ile dni może stać w wanience zazwyczaj - od 7 do 14 dni) , spektrum działania (warto wybrać preparat, który ma dłuży czas ekspozycji, ale żeby miał pełnie spektrum).

Wszystkie używane przez nas preparaty do rąk powinny być testowane dermatologicznie, abyśmy mieli pewność, że nie alergilizują.

BAKTERIE

WIRUSY

GRZYBY

Autor: mgr inż Piotr Szymański

Absolwent Politechniki Warszawskiej. Dziennikarz. Redaktor naczelny magazynu Nowy Gabinet Stomatologiczny.

Więcej ciekawych artykułów w "Nowy Gabinet Stomatologiczny" - zamów prenumeratę lub kup prenumeratę w naszym sklepie.