Dezynfekcja jest jedną z podstawowych czynności wykonywanych w gabinecie stomatologicznym. Gabinet lekarski, a zwłaszcza dentystyczny, jest przez ludzi kojarzony z czystością i zapachem środka do odkażania. Dezynfekujemy narzędzia, części aparatury diagnostycznej, ręce, powierzchnie płaskie, powierzchnie małe i trudnodostępne i każde inne, jakie tylko przewiduje pomysłowość ustawodawcy lub podpowiada zdrowy rozsądek. Tworzymy obowiązkowo procedury dezynfekcji. Oczywiście boimy się zakażeń krzyżowych, zakażeń personelu, swoich pacjentów czy samych siebie. A co z wyciskami?
Zastanówmy się, jak często odkażamy wyciski do prac protetycznych czy ortodontycznych pobieranych u pacjentów? Jak wiele osób ma kontakt z masą przyklejoną do łyżki wyciskowej? Czy stworzyliśmy w gabinecie takie procedury postępowania, które zabezpieczą nas samych, personel gabinetu, ale także pracowników pracowni protetycznych, mających kontakt z wyciskiem w dalszych etapach pracy? A przecież nie rzadko na masie, poza negatywem łuku zębowego, pozostają resztki śliny, krwi czy fragmenty nabłonka.
Wszystko to może stać się źródłem zakażenia. Jak pokazują badania, 1 ml śliny może zawierać przeciętnie od 20 do 400 milionów drobnoustrojów. W tym te czynniki chorobotwórcze, o które obawiamy się najbardziej, wirusy HBV, HCV oraz HIV. W 1 ml śliny osoby zakażonej HIV znajduje się średnio 1 cząsteczkę wirusa, dla porównania w 1 ml śliny osoby zakażonej HBV cząsteczek będzie około 105. Ryzyko zainfekowania osoby zdrowej, o pełnej odporności, produktami krwiopochodnym wynosi 1:4 dla wirusa HBV (dla porównania HIV - 1:400). Do zakażenia HBV wystarczy 0,00004 ml zarażonej krwi (w przypadku HIV 0,1 ml). Wirus HBV jest najbardziej zaraźliwym spośród poznanych patogenów człowieka. Lekarz dentysta ponosi ogólną odpowiedzialność za zespół stomatologiczny i odpowiada za czynności zawodowe podejmowane przez niżej wykwalifikowanych członków zespołu. Nadzór w pełni wykwalifikowanego lekarza dentysty jest niezbędny.
Dezynfekcja mas alginatowych
Może się wydawać, że spryskanie wycisku popularnym środkiem do dezynfekcji powierzchni załatwia całkowicie sprawę. Otóż nie i jest to zdecydowanie błędne mniemanie. Postępowanie przy dezynfekcji wycisków zależy bezpośrednio od typu masy wyciskowej, jaką został pobrany wycisk i jest to główną wytyczną dla postępowania dezynfekcyjnego oraz wyboru właściwego środka. Masami najczęściej używanymi w gabinetach stomatologicznych są masy alginatowe, zaliczane do mas hydrokoloidalnych nieodwracalnych. Pobierane są nimi: wyciski zębów przeciwstawnych, wyciski sytuacyjne, wyciski do najróżniejszych szyn, protez szkieletowych czy częściowych. Wycisk z użyciem alginatu po pobraniu należy dokładnie spłukać strumieniem bieżącej wody.
Samo spłukiwanie może zmniejszać ilość drobnoustrojów na powierzchni wycisku o około 20% Następnie dezynfekować w roztworach wodnych aldehydu glutarowego (2 %) lub czwartorzędowych soli amoniowych (chlorku benzalkoniowego, chlorku dimetylodicetylopirydyniowego) przez okres nie krótszy niż 10 min. i nie dłuższy niż 15 min. Po tym okresie wycisk ponownie powinien być spłukany strumieniem bieżącej wody i w odpowiednich warunkach przetransportowany do pracowni. Absolutnym błędem jest dezynfekcja preparatami na bazie alkoholu, ponieważ alkohol absorbuje z wycisku cząsteczki wody i powoduje zmianę objętości. Zmiana wymiarów jest szacowana na 3-4 %, co może odpowiadać przechowywaniu wycisku na wolnym powietrzu przez cały dzień. Podobne jest postępowanie z wyciskami pobieranymi masami hydrokoloidalnymi odwracalnymi, choć są to masy dość rzadko stosowane, głównie ze względu na dodatkową aparaturę, której wymaga ich użycie. Wyciski tego typu zawierają ponad 80% wody, są więc bardzo delikatne i wrażliwe na czynniki zewnętrzne.
Tak jak alginaty, nie mogą być dezynfekowane alkoholem. Po 10 min kąpieli w roztworze alkoholu wycisk nie nadaje się odlania modelu. Stosuje się więc środki na bazie aldehydu glutarowego oraz podchlorynu sodu.
Dezynfekcja mas silikonowych
W przypadku mas silikonowych, wyciski mogą być dezynfekowane roztworami alkoholu. Najlepiej używać gotowych preparatów, choć przygotowanie roztworu środka dezynfekcyjnego nie jest trudne, należy jednak przestrzegać proporcji podawanych przez producentów określonych preparatów. Po dezynfekcji wycisk dokładnie płuczemy i zabezpieczamy do transportu. Masy silikonowe nie są zbyt odporne na roztwory podchlorynu sodu, który może wpływać na ich wymiary liniowe. Dezynfekcja mas polieterowych Najmniej wrażliwymi masami na działanie środków dezynfekcyjnych są masy polieterowe. Tego typu wyciski mogą być dezynfekowane zarówno środkami na bazie alkoholu etylowego, roztworami podchlorynu sodu (5,25%) lub czwartorzędowych soli amonowych. Ważne, aby czas dezynfekcji nie był krótszy niż 10 minut.
Informacja o dezynfekcji
Każdy wycisk, który wychodzi z gabinetu stomatologicznego, powinien być zaopatrzony informacją, jak został zdezynfekowany, jakim środkiem oraz kto wykonał procedurę. Takiego postępowania nie można uznać na fanaberię i kolejną zbędną czynność, ale jest zdroworozsądkowym podejściem z pełną świadomością odpowiedzialności. Badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych pokazują, że ponad 50% techników nie wie, czy wyciski, które trafiają do ich pracowni, były dezynfekowane, a spośród tych, którzy taką informację mają, ponad 20 % nie jest w stanie powiedzieć jakim środkiem, i jak długo taka dezynfekcja była prowadzona. Na problem zaczęto zwracać coraz baczniejsza uwagę. Rezolucja Rady Europejskich Lekarzy Dentystów z maja 2009r., wśród wielu rekomendacji odnoszących się do odkażania, czyszczenia, dezynfekcji, sterylizacji czy gospodarki odpadami, zawiera odrębną rekomendację dotyczącą konieczności dezynfekcji wycisków.
Rynek preparatów do dezynfekcji
Preparatów do dezynfekcji wycisków mamy do wyboru całkiem sporo. Są dostępne zarówno w gotowej od razu do użycia formie spray’u, jak i koncentratu do przygotowania roztworów. Przy samodzielnym sporządzaniu roztworu do dezynfekcji należy zawsze kierować się wskazówkami producenta danego konkretnego produktu. Popularną formą są również płyny dostarczane w dużych ekonomicznych opakowaniach (5, 10 L), które mogą być bezpośrednio przelewane do mniejszych pojemników ze spryskiwaczem, bez konieczności rozcieńczania roztworu.
Przykłady preparatów do odkażania wycisków przedstawiono w tabeli. Na tym poziomie wiedzy, jaki posiadamy i przy takim poziomie starań, jakie podejmujemy, aby ograniczyć rozprzestrzenianie się zakażeń, konieczne jest stworzenie procedury postępowania przy odkażaniu wycisków. Trzeba też wyznaczyć osoby odpowiedzialne za jej przeprowadzenie oraz przekazanie odpowiedniej informacji pracowni protetycznej. Staje się to koniecznością i nie powinno być jedynie naszą dobrą wolą.
Autor: dr n. med. Anna Kochanek-Leśniewska
Lekarz stomatolog. Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Warszawie. Adiunkt w Katedrze Protetyki Stomatologicznej WUM, specjalista w zakresie protetyki stomatologicznej. Autorka rozprawy doktorskiej pt. „Analiza zmian wartości siły retencji w trójelementowych układach koron teleskopowych”. Magister ekonomii, absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie na kierunku Finanse i Bankowość.
Artykuł opublikowany w numerze 4/2011 magazynu Nowy Gabinet Stomatologiczny. Zobacz pełny spis treści. Dowiedz się więcej - Nowy Gabinet Stomatologiczny.
Więcej ciekawych artykułów w "Nowy Gabinet Stomatologiczny" - zamów prenumeratę lub kup prenumeratę w naszym sklepie.
