Przedstawienie zagadnienia parafunkcji na przykładzie bruksizmu – przegląd piśmiennictwa

Narastający problem współczesnej stomatologii

Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia dotyczą około 80–90% populacji. Według Światowej Organizacji Zdrowia są trzecią najczęściej obserwowaną patologią dotyczącą jamy ustnej. Obok próchnicy zębów i periodontopatii stanowią jeden z problemów współczesnej stomatologii (2, 8). W ostatnich latach obserwowany jest wzrost liczby pacjentów zgłaszających się do lekarzy z dysfunkcjami. Za najczęstszą przyczynę nabytych zaburzeń czynnościowych narządu żucia uznaje się parafunkcje, czyli szkodliwe nawyki ruchowe mięśni narządu żucia powtarzane często i nieświadomie (2, 21, 22). Termin „parafunkcja” po raz pierwszy można odnaleźć w artykule Karoly'ego z 1901 roku. Zdefiniował go jako mimowolne zaciskanie i zgrzytanie zębami (2). Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje aktywności mięśni żucia (19): aktywność funkcjonalną, która obejmuje żucie, mowę i połykanie oraz aktywność parafunkcjonalną (niefunkcjonalną), do której zalicza się zaciskanie zębów lub zgrzytanie zębami oraz różne inne nawyki wewnątrzustne. Niektóre z tych aktywności mogą być odpowiedzialne za powstawanie objawów TMD (Temporo Mandibular Disorders – zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego) (8, 19, 21). Aktywność parafunkcjonalną dzielimy na dwie główne kategorie: aktywność dzienną i aktywność nocną. Do parafunkcjonalnych aktywności dziennych zaliczamy zaciskanie zębów i zgrzytanie zębami, a także wiele różnych innych nawyków wewnątrzustnych, które są często wykonywane nieświadomie. Między innymi nagryzanie policzków lub języka, ssanie palców, nietypowe nawyki posturalne oraz wiele innych czynności związanych z wykonywanym zawodem (nagryzanie ołówków, szpilek, gwoździ, trzymanie różnych przedmiotów pod brodą jak telefon lub skrzypce, czy też konieczność ciągłego nagryzania ustnika przez nurka) (19, 21).

Niektóre osoby stale utrzymują kontakt między zębami antagonistycznymi i mocno je zaciskają podczas wykonywania codziennych aktywności wymagających koncentracji (prowadzenie samochodu, pisanie na komputerze), a w szczególności podczas wykonywania pracy wymagającej dużego wysiłku fizycznego (np. podnoszenia ciężkich przedmiotów). Badania potwierdzają, iż wartość sił i czas trwania kontaktów zębów podczas aktywności parafunkcjonalnej może wywierać znacznie bardziej poważne konsekwencje na struktury narządu żucia niż te związane z aktywnością funkcjonalną. Podczas aktywności parafunkcjonalnej obserwowanej w bruksizmie przeważają siły działające na zęby w kierunku poziomym, które zwiększają prawdopodobieństwo uszkodzenia zębów oraz przyzębia. W przypadku aktywności funkcjonalnej mamy do czynienia głównie z dobrze tolerowanymi siłami pionowymi (19). Obserwując ślady starć zębów wykazano odbywanie się parafunkcji w pozycjach ekscentrycznych. Skutkuje to obciążeniem dużymi siłami pojedynczych zębów w łuku, co w efekcie zwiększa prawdopodobieństwo patologicznych skutków na zębach i w stawach skroniowo-żuchwowych (5, 6, 19).

Większość czynności funkcjonalnych odbywa się z maksymalną liczbą kontaktów zębów przeciwstawnych. Aktywność funkcjonalna cechuje się izotoniczną fizjologiczną aktywnością mięśni. Aktywność parafunkcjonalna prowadzi do zmęczenia, bólu i skurczu mięśni poprzez niefizjologiczną aktywność izometryczną. Odruchy nerwowo-mięśniowe obecne podczas czynności funkcjonalnych chronią struktury zęba przed uszkodzeniem. Podczas czynności parafunkcjonalnych odruchy te są osłabione przez co znacznie łatwiej dochodzi do uszkodzeń w układzie stomatognatycznym i zaburzeń skroniowo-żuchwowych (8, 18, 19). W literaturze można spotkać się z różnymi podziałami parafunkcji. Biorąc pod uwagę rodzaj kontaktujących się ze sobą tkanek lub tkanek i ciała obcego wyróżnia następujące grupy: Dens-Dens (DD), Dens-Mucosa (DM), Dens-Corpus Alienum (DC), Mucosa-Mucosa (MM) (21). Inny podział opisuje parafunkcje jako zwarciowe i niezwarciowe. Pierwsza grupa obejmuje wszystkie ruchy żuchwy, które odbywają się z kontaktem zębów przeciwstawnych. Zaliczamy do nich nawykowe zaciskanie i zgrzytanie zębami (2).

Parafunkcje niezwarciowe odbywają się natomiast bez kontaktu zębów antagonistycznych. Należą do nich m.in. obgryzanie paznokci i skórek, nagryzanie przedmiotów takich jak długopisy, igły oraz błony śluzowej jamy ustnej (2). Bruksizm jest przykładem parafunkcji zwarciowej. Jest jednym z najmniej poznanych, a jednak najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń układu stomatognatycznego (1, 21, 22). Ma szkodliwe i destrukcyjne działanie na narząd żucia (2,4). Jego występowanie wpływa niekorzystnie nie tylko na powodzenie leczenia protetycznego, ale również zachowawczego, periodontologicznego oraz chirurgicznego (1, 18). Nazwa „bruksizm” pochodzi z języka greckiego od słowa „brugmos”, co oznacza miażdżenie zębów (2). Ciągła, niekontrolowana aktywność mięśni żucia prowadzi do ich wzmożonego napięcia, a także zaciskania zębów oraz zgrzytania nimi. W pewnym momencie życia, występuje u większości populacji (1,10).

Definicja bruksizmu

W 2013 roku Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu opublikowała on-line definicję bruksizmu. Opisuje tą parafunkcję jako „powtarzalną działalność żuchwowo-mięśniową charakteryzującą się zaciskaniem lub zgrzytaniem zębów i/lub usztywnieniem czy wysuwaniem żuchwy zarówno podświadomym, jak i świadomym” (1,10). Wyróżnia się dwa oddzielne okołodobowe rodzaje bruksizmu. Bruksizm podczas stanu czuwania (ang. awake bruxism, AB, bruksizm centryczny, świadomy), który występuje z częstotliwością 22%–31% (1, 3, 10) oraz bruksizm w czasie snu (ang. sleep bruxism SB, bruksizm ekscentryczny, nieświadomy), który pojawia się u 13% +/-3% osób cierpiących na tą parafunkcję (1, 3, 10). W medycynie snu nazywany jest parasomnią (2).

Bruksizm centryczny charakteryzuje świadome, bezdźwięczne zaciskanie zębów, bez zgrzytania nimi. Ma on podłoże emocjonalne. Wywoływany jest stresem, który powoduje nadmierne napięcie i aktywność mięśni. W przypadku bruksizmu ekscentrycznego jest przeciwnie. Cechuje się zgrzytaniem zębami bez udziału świadomości i kontroli. Najprawdopodobniej nie ma podłoża psychogennego. U wielu pacjentów często występują obie formy aktywności parafunkcjonalnej. Czasami trudno je oddzielić. Z tego też powodu zaciskanie i bruksizm są często określane jako epizody bruksizmu (19). Bruksizm świadomy i nieświadomy powinny być traktowane jak dwa odrębne problemy (1). Udowodniono, że bruksizm podczas snu może występować w trakcie zakłóceń w jakości snu. Może być na przykład związany z ruchami ciała, zmianami oddechowymi, aktywnością mięśni i zwiększoną częstością akcji serca, dlatego związek pomiędzy bruksizmem i jakością snu jest złożony oraz wymaga dalszych badań (1, 3).

Można się również spotkać z podziałem na bruksizm pierwotny (idiopatyczny) i wtórny. Ten drugi związany jest z zaburzeniami neurologicznymi i psychicznymi (depresja, schizofrenia, choroba Parkinsona), zaburzeniami snu, a także stosowanymi lekami i środkami odurzającymi. Obie postacie mogą występować zarówno podczas snu, jak i w ciągu dnia (2). Aby móc dokładnie zrozumieć bruksizm, należy wziąć pod uwagę po pierwsze, czy jest on pierwotny czy wtórny. Po drugie, czy występuje w czasie czuwania czy uśpienia (1). Dlatego tak ważna jest umiejętność ich rozróżniania i dalszego różnicowania. Manfredini i Lobbezoo stwierdzili, że bruksizm świadomy i nieświadomy mają różną genezę. Są jednak trudne do odróżnienia klinicznie (1). Udowodniono, że nieświadomy bruksizm zwiększa ryzyko wystąpienia świadomej postaci i odwrotnie (1). Przeprowadzone badania potwierdzają, że aktywność mięśni podczas nieświadomego i świadomego bruksizmu jest różna (1). Jak wcześniej wspomniano większość epizodów nieświadomego bruksizmu (90%) jest ekscentryczna (zgrzytanie). Podczas świadomego bruksizmu epizody są głownie centryczne (zaciskanie) (1, 10).

Diagnostyka

Wczesne wykrycie bruksizmu jest kluczowe zarówno dla leczenia, jak i kontrolowania postępu terapii. Większa część parafunkcjonalnych czynności odbywa się niestety w sposób podświadomy. Większość ludzi nie zdaje sobie sprawy z nawyków, jakie wykonuje, dlatego sam wywiad z pacjentem jest niewystarczającym sposobem oceny obecności lub braku tych czynności (4, 5). Rozpoznanie bruksizmu dokonuje się na podstawie zebrania bardzo dokładnego wywiadu i przeprowadzenia szczegółowego badania przedmiotowego zewnątrz- i wewnątrzustnego (2, 10, 20). Pomocny jest również kwestionariusz relacji własnej pacjenta oraz obserwacje dokonywane przez partnera w trakcie snu (1). Po wykonaniu tych czynności (wywiad plus badanie) lekarz jest w stanie stwierdzić występowanie ewentualnych aktywności parafunkcjonalnych.

Może on uświadomić pacjenta o możliwości wykonywania przez niego takich czynności w ciągu dnia. Świadomość i późniejsza samokontrola pozwalają pacjentowi łatwiej je rozpoznawać i ograniczać. Stanowi to jedną z najlepszych strategii leczenia. W trakcie badania wewnątrzustnego pacjenta z bruksizmem można zauważyć charakterystyczny obraz kliniczny: patologiczne starcia zębów (atrycję), uszkodzenia i pęknięcia szkliwa, ubytki klinowe, odsłonięcie szyjek zębowych, złamania zębów i ich ruchomość, kresę białą na wewnętrznej powierzchni policzka lub warg (powstałą przez nagryzanie) oraz charakterystyczne impresje zębów na bocznych częściach języka (4, 5, 6, 9).

Badanie kliniczne mięśni przeprowadza się w sposób zewnątrz- i wewnątrzustny w zależności od ich położenia. Tkliwość i stan napięcia mięśni badamy palpacyjnie. Stosujemy odpowiedni nacisk, w obszarze brzuśców i przyczepów mięśni żucia, nadgnykowych i podgnykowych. Zwracamy uwagę na ich bolesność uciskową i przerosty (2, 20). Zaburzenia mięśniowe są objawem najczęściej zgłaszanym przez pacjentów. Charakterystyczny dla bruksizmu jest przerost mięśni żwaczy i mięśni skroniowych (2, 21). U pacjentów, u których bruksizm występuje regularnie podczas snu, układ mięśniowy powoli adaptuje się do tej aktywności. Tak samo sytuacja wygląda u kulturystów. Ich regularne ćwiczenia powodują, że mięśnie stają się silniejsze, większe i bardziej wydolne. Dlatego też obserwuje się często pacjentów płci męskiej w średnim wieku z bardzo nasilonym starciem zębów z powodu bruksizmu. Nie mają oni jednak dolegliwości bólowych (19). Pacjenci, którzy zgłaszają dolegliwości bólowe mięśni po przebudzeniu to osoby, u których bruksizm nie występuje często. Dlatego ich mięsnie nie są do tej aktywności przystosowane (19).

W badaniu zewnątrzustnym zwraca się również uwagę na staw skroniowo- żuchwowy. Mogą występować objawy akustyczne (takie jak trzaski, trzeszczenia czy tarcie), zaburzenia ruchomości i zwichnięcia głów żuchwy oraz przemieszczenia krążka stawowego (2, 8, 9). Zalecane jest wykonywanie testów ruchomości żuchwy (2, 20). Pacjenci zgłaszają również częste bóle głowy w trakcie dnia (typu napięciowego i migreny) (1, 10, 16), a także niepokojące objawy ze strony narządu wzroku i słuchu. Należą do nich: bóle ucha, zaburzenia słuchu, szumy w uszach, a także bóle oczu, łzawienie, drgania dolnej powieki oraz pogorszenie ostrości widzenia (2, 8, 13).

American Academy of Sleep Medicine (AASM) określiła kryteria diagnostyczne, które potrzebne są do rozpoznania bruksizmu nocnego (2, 4, 10). Należą do nich: „ dodatni wywiad – raport pacjenta, rodzica lub rodzeństwa. Występowanie odgłosów zgrzytania zębami podczas snu przez co najmniej 3–5 nocy w tygodniu w ciągu ostatnich 3–6 miesięcy, „ nieprawidłowe zużycie zębów opisane w ocenie klinicznej, „ przerost mięśni żwaczy przy dobrowolnym mocnym zaciśnięciu oraz dyskomfort, zmęczenie lub ból mięśni szczęki. Najczęściej stosowanym dodatkowym badaniem diagnostycznym jest elektromiografia (EMG) mięśni żwaczy i części przednich mięśni skroniowych. Jest to część badania polisomnograficznego. Polisomnografia (PSG) z nagraniami audio i wideo pozostaje złotym standardem w rozpoznawaniu bruksizmu (1, 3, 4, 10, 13). Niestety jej wysokie koszty i niska dostępność zmuszają do poszukiwania innych metod. PSG wykonywana jest za pomocą wprowadzanych do mięśnia elektrod naskórnych lub igłowych. Badanie trwa około 40 minut i jest wykonywane początkowo przy minimalnym, a następnie maksymalnym skurczu mięśnia. Do diagnostyki bruksizmu dostępne są również różne przenośne urządzenia (1). Mogą być one używane przez pacjenta w domu. Zapewniają obniżenie kosztów i większy komfort dla pacjenta (1). Urządzenia typu BruxChecker (Scheu Dental Niemcy) lub Bruxoff (Bioellectronica Włochy) wykorzystują 2 koncentryczne elektrody EMG dla zapisu mięśnia żwacza i mięśni skroniowych. W nocy cały czas monitorowane jest EKG pacjenta (1). Shetty i wsp. zaproponowali metodę diagnozowania bruksizmu na podstawie stopnia utraty tkanek zęba (1). Nie jest to jednak zadowalająca metoda diagnostyczna. Udowodniono, że stopień zużycia zębów może być w dużym stopniu zależny od gęstości szkliwa pacjenta i/lub jakości śliny i zdolności lubrykacji (1).

Etiologia

Istnieje wiele różnych teorii na temat przyczyn, które nasilają występowanie aktywności parafunkcjonalnych (11, 19). Wielowymiarowość oraz złożoność etiologii bruksizmu wciąż pozostaje niejasna i nie do końca poznana (13). Przez lata pojawiały się różne teorie. Z punktu widzenia antropologii, zgrzytanie zębami zachodzące podczas epizodów bruksizmu mogło przetrwać w toku ewolucji, pełniąc funkcję zachowania ostrości zębów (2). Niegdyś w stomatologii powszechny był pogląd, że dominującymi teoriami (aktualnie uważanymi za wykluczone i przestarzałe) były te, które bruksizm ściśle wiązały z przyczynami miejscowymi. Między innymi z wadami zgryzu (zwłaszcza zgryzem przewieszonym), z dysfunkcją skroniowo- żuchwową oraz problematyczną anatomią, związaną z nieprawidłowym rozwojem jamy ustnej (1, 11, 13).

Nowsze badania jednak tego nie potwierdzają. Wykazują niewielki związek lub jego brak pomiędzy nocną aktywność mięśni, a czynnikami takimi jak warunki zwarciowe (przeszkody zgryzowe) (19) czy zaburzenia zdrowia jamy ustnej (1). Oczywiście wielu autorów jest świadomych jak ważną rolę spełnia okluzja w zakresie pełnej rehabilitacji jamy ustnej lub leczenia ortodontycznego. Niewystarczająca ilość dowodów nie pozwala jednak na poparcie stosowania terapii zgryzowej w leczeniu bruksizmu u pacjentów ze zdrowym uzębieniem (1). Późniejsze teorie łączą bruksizm ze zwiększoną impulsacją z ośrodkowego układu nerwowego (czyli zakładają podłoże neurologiczne) i czynnikami psychogennymi (czyli napięciem emocjonalnym) (1, 11). Jeszcze inne współwystępowanie bruksizmu wiążą z chorobami ogólnymi, np. refluksem żołądkowo-przełykowym (2, 6, 19). Teorie te zostały potwierdzone wieloma badaniami. Stały się najbardziej powszechne i są uznawane do dziś (1, 2, 11, 19, 23). Najnowsze badania zakładają ścisły związek z impulsacją pochodzącą z ośrodkowego układu nerwowego. Obecnie uważa się, że parafunkcja ta ma podłoże wieloczynnikowe. Czynnikami ośrodkowymi są: zmiany organiczne i czynnościowe układu nerwowego, a także zaburzenia w zakresie neurotransmiterów i zwojów podstawnych (2, 11). Jako czynniki predysponujące do zaburzenia wymieniane są zaburzenia psychiczne i schorzenia układu nerwowego takie jak: depresja, ADHD, porażenie mózgowe, zespół Downa, autyzm, zaburzenia snu, bóle głowy (2, 11, 21). Wiele badań podkreśla wpływ palenia papierosów, nadużywania alkoholu czy zażywania narkotyków, jako istotny wpływ na OUN i powodowanie zakłóceń w ilości neuroprzekaźników (2, 11). Spośród czynników psychologicznych i emocjonalnych na pierwszym planie występują takie cechy jak: strach, nadpobudliwość, wrażliwość, neurotyzm, introwertyzm (11, 13, 17, 23). Częściej dotyczy osób żyjących w chronicznym stresie, mających trudności w nauce, ulegających presji czasu i chętnych do rywalizacji (13, 17, 23). Liczne badania dowodzą, że osoby z bruksizmem cechują się określonym typem behawioralnym. Są to osoby bardzo bojaźliwe, lękliwe, często zamartwiające się, o niskim poczuciu własnej wartości i o ograniczonym zaufaniu do otoczenia bądź agresywne (13, 23).

Badania przeprowadzone na dzieciach w wieku szkolnym wykazały, że z występowaniem bruksizmu nocnego powiązane mogą być też takie choroby jak nieżyt nosa i zapalenie zatok. Wyniki innych analiz wskazują wśród czynników również infekcje górnych dróg oddechowych, a także alergie, astmę, problemy z oddychaniem związane ze snem oraz choroby przewlekłe (2, 15). Uważa się, że również niektóre leki mogą nasilać epizody bruksizmu. Jednak mało jest jeszcze dowodów potwierdzających to zjawisko (19). Niektóre badania sugerują genetycznie uwarunkowane predyspozycje. Istnienie korelacji rodzinnych w odniesieniu do nieświadomego bruksizmu potwierdził Khoury. Wykazał on znaczną zależność między zgłaszaniem parafunkcji a posiadaniem krewnych I stopnia z bruksizmem (1).

Epidemiologia

Bruksizm jest powszechnie występującą parafunkcją. Większość populacji ludzkiej (80–90%) w pewnym okresie życia w różnym stopniu zaciska lub zgrzyta zębami (1, 2, 10, 19). Występowanie bruksizmu w stanie czuwania dotyczy około 20% populacji. Epizody bruksizmu w czasie snu występują u 5%–8% ludności świata (18). W przypadku dzieci i młodzieży częstość występowania według różnych źródeł wynosi 14–20% (2, 10). Pojawiają się doniesienia na temat częstości sięgającej nawet 40% u dzieci w wieku poniżej 11 lat (1). U osób dorosłych do 60. roku życia wartość ta waha się od 8–16%. Powyżej tej granicy wiekowej bruksizm dotyczy już zaledwie 3% społeczeństwa (2). Kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszają zarówno bruksizm dzienny, jak i nocny (2, 10). Oba rodzaje bruksizmu występują w większej mierze w grupach o wysokim statusie społeczno-ekonomicznym (23). Dokonując pomiaru maksymalnej siły zgryzu stwierdzono wyższe średnie maksymalne wartości u mężczyzn (587,2 N) niż u kobiet (424,9 N) (1).

Leczenie

Większość osób wykazuje jakąś formę aktywności parafunkcjonalnej, która nigdy nie powoduje żadnych poważnych konsekwencji. W pewnych okolicznościach czynność parafunkcjonalna powoduje jednak problemy (19). Leczenie wówczas powinno być przede wszystkim ukierunkowane na kontrolowanie czynności parafunkcjonalnych, które zazwyczaj przebiegają w sposób podświadomy. Większość tych szkodliwych aktywności pojawia się podczas snu pod postacią zaciskania zębów lub zgrzytania zębami. Pacjenci często budzą się z objawami zaburzeń skroniowo- -żuchwowych i nie są świadomi aktywności, która odbywała się podczas snu. Większość pacjentów zapytana o bruksizm neguje występowanie tej czynności (4, 5). W innych przypadkach czynności parafunkcjonalne mogą nie stanowić pierwotnej przyczyny objawów zaburzeń skroniowo-żuchwowych. Mogą być trwałym czynnikiem podtrzymującym lub nasilającym objawy. W takiej sytuacji zarówno główna przyczyna, jak i czynność parafunkcjonalna muszą być poddane terapii w celu całkowitego wyeliminowania objawów. Lekarz powinien potrafić odróżnić, kiedy za objawy pacjenta odpowiada aktywność parafunkcjonalna, a kiedy jest to jedynie czynnik towarzyszący. Umożliwia to dokładnie przeprowadzony wywiad z pacjentem i analiza wyników badania fizykalnego, uzupełniona badaniami dodatkowymi (4, 13, 19, 20). Bruksizm związany ze snem jest wyjątkowo trudny do kontrolowania i leczenia. Terapię zwykle rozpoczyna się od wywiadu i konsultacji z pacjentem oraz udzielenia wskazówek w zakresie higieny snu (2, 12). Lekarz udziela zaleceń, odnośnie rzucenia palenia, niespożywania kawy i alkoholu w godzinach wieczornych, ograniczenia aktywności fizycznej lub umysłowej przed pójściem spać oraz zapewnienia dobrych warunków w sypialni (cisza, ciemność). Wskazane jest również, aby środki higieny snu połączone były z technikami relaksacyjnymi. Metody zmniejszające napięcia mięśni żuchwy powinny być stosowane kilka razy dziennie (2, 7, 19). Zalecane jest stosowanie twardych szyn zgryzowych, w celu rozluźnienia mięśni i obniżenia ich napięcia oraz ochrony zębów przed dalszym uszkodzeniem (1, 7, 13, 21).

Pacjent powinien użytkować szynę relaksacyjną głównie w nocy. Pierwsze efekty leczenia i ustąpienie dolegliwości bólowych można zauważyć średnio po 7 dniach leczenia. Co 3 miesiące powinny odbywać się wizyty kontrolne, mające na celu korektę szyny i dopasowanie jej do nowych warunków okluzyjnych, powstałych na skutek relaksacji mięśni. Leczenie powinno trwać minimum pół roku codziennego stosowania szyny, a przez kolejne 6 miesięcy aparat powinien być używany przez tydzień w miesiącu (2, 7, 12, 19). Szyny relaksacyjne pomagają w redukcji bólu mięśniowo-szkieletowego jednak nie leczą bruksizmu. W wielu przypadkach, nawet po długoterminowej terapii, bruksizm może powrócić po zaprzestaniu stosowania szyny (19). W przypadku bardzo intensywnego bruksizmu jako uzupełnienie leczenia stosuje się farmakoterapię (2, 7, 12, 13). Liczne badania wykazały, że 1 mg Klonazepamu (benzodiazepina) przed snem redukuje poziom bruksizmu. Również bardzo małe dawki antydepresantu (np. 10–20 mg Amitryptyliny) na noc osłabia poranny ból mięśni (7, 19). Pomocne może być również stosowanie toksyny botulinowej (7, 12, 14). Wywiera ona efekt paralityczny poprzez hamowanie uwalniania acetylocholiny w złączu nerwowo-mięśniowym. Metoda ta przynosi dobre, potwierdzone efekty. Jest bezpieczna, ale zarezerwowana raczej dla ciężkich, przewlekłych postaci bruksizmu, opornych na leczenie konwencjonalne (2, 7). Podawana domięśniowo m.in. do mięśnia żwacza powoduje spadek jego aktywności i zmniejszenie liczby epizodów bruksizmu nocnego przez co najmniej 4–6 miesięcy. Najlepsze rezultaty daje zastosowanie 3. dawek botuliny w trzymiesięcznych odstępach. Stosowana jest również do zmniejszania rozmiarów hipertroficznych mięśni żwaczy przy problemach estetycznych (12, 19). Leczenie zaciskania zębów w ciągu dnia znacznie różni się od leczenia bruksizmu nocnego. Celem terapii po pierwsze jest uświadomienie pacjentowi tej aktywności. Koncepcja świadomości poznawczej i częsta samokontrola (7, 13, 19). Pacjent powinien zostać poinstruowany, aby jak najczęściej przyjmował pozycję posturalną, w której język spoczywa na dnie jamy ustnej, a łuki zębowe są rozdzielone. Jest to najlepsza pozycja spoczynkowa osłabiająca aktywność mięśni i redukująca obciążenie stawów. Ogólna koncepcja fizycznej samoregulacji (PSR) jest bardzo pomocna w trakcie leczenia. Dostępna jest również aplikacja BruxApp. Do pacjenta na telefon wysyłane są alerty, powiadomienia i przypomnienia. Umożliwia to pacjentowi samokontrolę w terapii bruksizmu dziennego (2). Wszelkie metody leczenie stresu emocjonalnego są jak najbardziej wskazane i zalecane (7, 12, 13). Niestety nie jest znana skuteczna metoda całkowitego wyeliminowania aktywności parafunkcjonalnej. Zaciskanie i zgrzytanie zębów mogą utrzymywać się przez lata razem z innymi zaburzeniami, na przykład z obgryzaniem paznokci (1). Leczenie zawsze powinno się rozpoczynać od terapii odwracalnej nieinwazyjnej.

Autor: lek. dent. Aleksandra Sobotka

Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Studia na Wydziale Lekarsko-dentystycznym ukończyła w roku 2009. Aktualnie w trakcie odbywania specjalizacji z Protetyki Stomatologicznej na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. Pracuje aktywnie w zawodzie.

Artykuł opublikowany w numerze 4/2023 magazynu Nowy Gabinet Stomatologiczny. Zobacz pełny spis treści.

Dowiedz się więcej - Nowy Gabinet Stomatologiczny.

Więcej ciekawych artykułów w "Nowy Gabinet Stomatologiczny" -zamów prenumeratę lub kup prenumeratę w naszym sklepie.