Oświetlenie gabinetu stomatologicznego

Cytat: Szymański P. Światło dzienne - wieczorem. Nowy Gabinet Stomatologiczny nr. 1/2010 (45). s. 18-22

Oświetlenie gabinetu stomatologicznego. Praca stomatologa związana jest z dużym wysiłkiem wzroku. Dlatego naturalne i sztuczne oświetlenie w gabinecie powinno zapewniać warunki optymalnego widzenia.
Znaczna większość pacjentów trafia do gabinetu popołudniu lub wieczorem. Wtedy trudno liczyć na światło dzienne w gabinecie. Dlatego projektując oświetlenie powinniśmy skorzystać z wiedzy i doświadczenia specjalistycznych firm
Przy projektowaniu nowego gabinetu lub gruntownej modernizacji, sprawą oświetlenia należy się zająć się przed wykonaniem instalacji elektrycznej. Przy adaptacji pomieszczeń mieszkalnych na gabinet stomatologiczny z reguły mamy jedno miejsce (po środku) na suficie do podłączenia lampy.
Zgodnie z normą (PN-EN ISO 9680 – dentystyczne światło operacyjne) światło tej lampy powinno być tak skondensowane, by na twarzy pacjenta na wysokości 60 mm powyżej środka jamy ustnej (praktycznie na wysokości czubka nosa) natężenie światła nie przekraczało 1200 luksów.

Teoretycznie, w porównaniu do innych zawodów, stomatolodzy powinni być najmniej narażeni na depresję. Dlaczego? Przepisy dotyczące oświetlenia nakazują używanie w gabinetach stomatologicznych oświetlenia co najmniej w 95 proc. zgodnego z widmem światła słonecznego. A w wielu opracowaniach naukowych udowodniono, że głównym winowajcą jesiennego niezadowolenia i zmęczenia jest brak światła dziennego. Dobrze o tym wiedzą Skandynawowie. Brak słońca zimą powoduje, że wielu z nich cierpi na chorobę zwaną SAD (sezonowe zaburzenia nastroju).

Podstawowe oświetlenie gabinetu stomatologicznego

Praca stomatologa związana jest z dużym wysiłkiem wzroku. Dlatego naturalne i sztuczne oświetlenie w gabinecie powinno zapewniać warunki optymalnego widzenia. Ciemny gabinet oraz różnice w oświetleniu poszczególnych jego części stanowią duże obciążenie dla oczu procesami akomodacyjnymi i adaptacyjnymi) i w efekcie powodują szybsze zmęczenie, osłabienie wzroku i zmniejszenie wydajności pracy.

Za odwzorowanie kształtów drobnych detali oraz za rozróżnianie barw odpowiedzialne są czopki siatkówki naszego oka. Jednak do prawidłowej pracy potrzebują one dużej ilości światła.

Światło dzienne, które wydaje nam się jednobarwne, w istocie zawiera wszystkie kolory spotykane w tęczy, czyli: fiolet, niebieski, zielony, żółty, pomarańczowy i czerwony oraz odcienie tych kolorów. W procesie widzenia do naszych oczu dociera tylko odbita od przedmiotu część światła, która jest zgodna z jego barwą. Pozostałe składowe barwy światła są przez przedmiot pochłaniane. Tak prosto powstaje barwa przedmiotu o jednorodnej budowie.

Przy określaniu koloru zęba procesy optyczne są bardziej złożone. Szkliwo i zębina różnie reagują na światło. Szkliwo przepuszcza do zębiny jasne kolory (czerwony, żółty) a odbija ciemne kolory widma światła. Jednocześnie część światła białego w szkliwie podlega rozszczepieniu na barwy tęczy. Zębina odbija tylko to światło, które do niej dochodzi. Niejednorodna struktura zębiny jest przyczyną różnej jasności koloru odbitego światła. Złożoność zachodzących w tym przypadku świetlnych procesów nakazuje, by określanie naturalnego koloru zęba odbywało się w warunkach największej czułości naszych oczu. Nasze oczy fizjologicznie dopasowane są do barw, które są składowymi światła słonecznego. Przy tym świetle spędzamy większość naszego życia i przy tym świetle najlepiej wychwytujemy różnice w kolorach. Światło należy traktować jako narzędzie pracy mające wpływ na jakość pracy stomatologicznej.

Sztucznie oświetlenie gabinetu stomatologicznego

Znaczna większość pacjentów trafia do gabinetu popołudniu lub wieczorem. Wtedy trudno liczyć na światło dzienne w gabinecie. Dlatego projektując oświetlenie powinniśmy skorzystać z wiedzy i doświadczenia specjalistycznych firm. Pracownicy pomogą nam zaprojektować oświetlenie tak, by o każdej porze dnia, a szczególnie wieczorami w gabinecie świeciło słońce. Dostępne są bowiem jarzeniówki w 98 proc. odzwierciedlające widmo światła dziennego. Najlepszym i najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest oświetlenie z góry. Ideałem byłoby, żeby „świecił” cały sufit. Całe pomieszczenie musi być oświetlone równomiernie.

W gabinecie nie powinno być cieni, czyli światło powinno pochodzić z kilku źródeł. W pomieszczeniu najlepiej zadbać o trzy rodzaje oświetlenia: ogólne, miejscowe do oświetlenia pola operacyjnego (lampa zabiegowa) oraz ewentualnie dekoracyjne (choć nie koniecznie).

- Przy centralnym usytuowaniu unitu w gabinecie i odpowiedniej wysokości pomieszczenia wystarczy jedna cztero lub sześcio-świetlówkowa oprawa umieszczona tak, by głowa pacjenta była oświetlona światłem padającym prostopadle od lampy. Lepiej oświetlimy gabinet stosując kilka sufitowych źródeł światła. Są to oprawy dwuświetlówkowe o mocy dobranej do powierzchni i kształtu pomieszczenia – tłumaczy Andrzej Książkiewicz, szef firmy CKD, specjalizującej się w projektowaniu oświetlenia do gabinetów stomatologicznych.

- Sprawdzonym sposobem wielopunktowego oświetlenia jest układ trzech dwuświetlówkowych opraw tworzących literę U. Jedna z opraw znajduje się na suficie z tyłu unitu, za głową pacjenta, a dwie pozostałe oprawy są umieszczone na suficie wzdłuż unitu. System U zapewnia równomierny rozkład światła na stosunkowo dużej powierzchni, obejmującej pole pracy i pozostałą część gabinetu – mówi Książkiewicz. System oświetleniowy U może składać się z niezależnych opraw mocowanych do sufitu lub opraw umieszczonych na wspólnej konstrukcji mechanicznej. W układzie niezależnych lamp, zmieniając odległości między oprawami i dobierają moc źródeł światła, uzyskuje się prawidłowe warunki świetlne dla każdego gabinetu, niezależnie od jego kształtu i usytuowania unitu.

Przy projektowaniu nowego gabinetu lub gruntownej modernizacji, sprawą oświetlenia należy się zająć się przed wykonaniem instalacji elektrycznej. Przy adaptacji pomieszczeń mieszkalnych na gabinet stomatologiczny z reguły mamy jedno miejsce (po środku) na suficie do podłączenia lampy. Ale i w tym przypadku konsultant zaproponuje w zależności od powierzchni, wysokości pomieszczenia i usytuowania unitu jedną oprawę lub system oświetleniowy, składający się z kilku wzajemnie powiązanych źródeł światła.

Manipulowanie światłem

Jeśli dobrze rozplanujemy oświetlenie, pomieszczenie będzie wydawać się większe. Możemy również zmienić światłem proporcje gabinetu np:

zbyt wąski można poszerzyć, kierując światło na krótsze ściany,
zbyt niski podwyższymy optycznie doświetlając sufit,
ściana pomalowana na jasno powiększy wnętrze,
ciemna zawsze wydaje się bliższa i pomniejszy wnętrze,
tapeta w drobny wzór zawsze będzie dalej, duży deseń zawsze bliżej,
ciepłe barwy nadają się do pomieszczeń nasłonecznionych i ciemnych,
efekt może być lepszy jeśli ściany pomalujemy farbami odbijającymi światło.

Światło w przepisach

Cały gabinet powinien być oświetlony równomiernym światłem. Przy planowaniu oświetlenia nie należy uwzględniać światła lampy zabiegowej z unitu. Lampa unitu przeznaczona jest wyłącznie do oświetlenia pola zabiegowego. Daje ona wiązkę skupionego światła bardzo dobrze oświetlającego jamę ustna. Zgodnie z normą (PN-EN ISO 9680 – dentystyczne światło operacyjne) światło tej lampy powinno być tak skondensowane, by na twarzy pacjenta na wysokości 60 mm powyżej środka jamy ustnej (praktycznie na wysokości czubka nosa) natężenie światła nie przekraczało 1200 luksów. Aby zapewnić równomierne oświetlenie miejsca pracy, ilość światła w okolicach głowy pacjenta i asystora powinna być zbliżona do tych 1200 luxów. Stanowi to podstawę do aranżacji oświetlenia ogólnego w gabinecie. Planując oświetlenie należy też spełnić wymagania Polskiej Normy PN-EN 12464-1, która nakazuje by oświetlenie ogólne w całym gabinecie nie było mniejsze niż 500 luksów, a w miejscu pracy powyżej 1000 luksów. Pamiętamy, że do tej ilości światła nie doliczamy światła od lampy przy unicie.

Parametry świetlówek

Tylko pewna grupa świetlówek emituje światło niewiele różniące się od światła słonecznego. Biel tego światła dziennego zależy od szerokości geograficznej (na północy Europy jest bardziej „żółte”) i jest określana przez temperaturę barwową (5000K – 6500K). Im wartość tej temperatury wyższa, tym światło bardziej białe.

Obowiązujące przepisy nakazują, by światło w gabinetach stomatologicznych było pozbawione pulsacji. Niestety wszystkie oprawy świetlówkowe zasilane konwencjonalnie dają światło pulsujące. Te najprostsze oprawy, dostępne w supermarketach budowlanych czy nawet specjalistycznych sklepach oświetleniowych mają pulsacje rzędu 50 Hz. Układ nerwowy wzroku rejestruje niewidoczne pulsacje tego światła nakazując mięśniom naszych oczu 50 razy w ciągu sekundy korygowanie ilości wpadającego do jego wnętrza światła. Pracując w takich warunkach oczy bardzo szybko się męczą. Jedyną metodą likwidacji tego zjawiska jest elektroniczne wysokoczęstotliwościowe sterowanie pracą świetlówek. Według normy PN-EN 12464-1 pulsacji światła zapobiega tylko system elektronicznego sterowania, który rozświeca świetlówki 30 000 razy na sekundę (30kHz). W gabinetach stomatologicznych i pracowniach protetycznych należy stosować tylko takie oprawy, które spełniają ten warunek.

Trzeba również zwracać uwagę na łatwość utrzymania czystości tych opraw. W oprawach z ażurowym rastrem rozpraszającym światło, dostępnych w sklepach oświetleniowych, kurz bez trudu osadza się na świetlówkach, odbłyśnikach i ściankach wewnętrznych lampy. Trudno usunąć go ze wszystkich zakamarków odbłyśników a czyszczenie świetlówek wilgotną szmatką nie jest bezpieczne. Z kolei brudne świetlówki i odbłyśniki lampy dają mniej światła i gorsza jest jego zgodność ze światłem słonecznym. Dlatego stomatologiczne oprawy powinny być zamknięte, tak aby kurz nie dostawał się do świetlówek. Wtedy czyszczenie oprawy jest łatwiejsze.

Oświetlenie gabinetu stomatologicznego - Temperatura barwowa

O kolorze decyduje odbita część światła padającego na ząb. Te odbite prążki różnych kolorów światła, mieszając się ze sobą, tworzą barwę końcową. Wzajemna proporcja mieszanych kolorów decyduje o odcieniach danej barwy. Dlatego przy określaniu naturalnego koloru zęba, dla uchwycenia poszczególnych odcieni barw, powinniśmy korzystać z bardziej białego światła (o większej temperaturze barwowej) niż wynikające z naszego położenia geograficznego. Dla Polski temperatura barwowa światła słonecznego wynosi ok. 5400 K. Zatem przy pracach stomatologicznych zaleca się stosowanie świetlówek o temperaturze barwowej 6000 K.

Bielsze światło oznacza bliższą słońcu proporcję barw widma tego światła i w konsekwencji przekazanie do naszych oczu wierniejszej informacji o składowych kolorach. Zatem dobór kolorów należy przeprowadzać przy oświetleniu jakościowo lepszym niż światło, w którym normalnie przebywamy. Z tego wniosek, iż lepiej i szybciej dokonamy określenia barwy zęba przy naturalnym oświetleniu, korzystając dodatkowo z elektrycznego „ światła dziennego.” Trzeba tylko zadbać, by ilość tego dodatkowego światła nie była zbyt duża i nie wywoływała zjawiska olśnienia. Dlatego oprawy oświetleniowe powinny być wyposażone w regulację światła. Obecnie stosowane elektroniczne układy sterujące pracą świetlówek pozwalają, bez żadnej ingerencji w istniejącą instalacje elektryczną, na płynną regulacje światła w zakresie 1-100% maksymalnego strumienia świetlnego. Dla wygody lekarzy stosuje się system zdalnego zmieniania natężenia światła za pomocą pilota. Przy pracach stomatologicznych można wykorzystywać tylko 70 proc. mocy świetlówek, podnosząc ją do 100 proc. przy doborze kolorów wypełnienia.

Przy doborze kolorów powinniśmy wyłączyć lampę zabiegową. Nie spełnia ona warunków dotyczących temperatury barwowej i dobrany przy niej kolor wypełnienia nie będzie odpowiadał kolorowi w rzeczywistości.

Świetlówki stomatologiczne

Dzięki postępowi technologicznemu od niedawna mamy do dyspozycji nowy typ świetlówek (T5) nadających się do oświetlenia stomatologicznego. Przy zachowaniu parametrów świetlnych dotychczas stosowanych świetlówek mają one mniejsze gabaryty. Pozwala to na miniaturyzację opraw oświetleniowych. Oprawy z tymi świetlówkami są znacznie niższe a ich długość nie przekracza - 1400 mm. Z tym wiąże się ich mniejsza masa. Ma to szczególne znaczenie, jeśli oprawy wieszamy na suficie wykonanym z płyty gipsowo- kartonowej, coraz bardziej popularnego materiału. Świetlówki typu T5 dostępne są w dwóch kolorach emitujących światło o barwie – 5400 K lub 6000 K.

Autor: Piotr Szymański

Oświetlenie gabinetu stomatologicznego

Cytat: Szymański P. Światło dzienne - wieczorem. Nowy Gabinet Stomatologiczny nr. 1/2010 (45). s. 18-22