Erozja – Nie(po)znany wróg zębów

Częstość występowania zjawiska erozji zwiększyła się na przestrzeni ostatnich 15 lat – szczególnie
w młodszych grupach wiekowych. Szacuje się, że obecnie problem ten dotyczy około 1/3 populacji krajów zachodnich, co jest bardzo niepokojącym wynikiem. Niektóre czynniki wpływające na szerzenie się tego zjawiska to, z jednej strony, rosnąca konsumpcja kwaśnych napojów, z drugiej zaś trudność zdiagnozowania erozji we wczesnym etapie zaawansowania, ze względu na mało specyficzne objawy. Brak bólu (w początkowej fazie) sprawia, że pierwsze symptomy erozji zauważane są nierzadko dopiero w zaawansowanych stadiach, kiedy zębina ulegnie już odsłonięciu. Sami lekarze często mają problem z odpowiednio wczesnym rozpoznaniem choroby, co uniemożliwia wczesne podjęcie działań prewencyjnych. Inną kwestią pozostaje fakt, iż diagnozowanie erozji jest dodatkowo trudne, gdyż mechanizmy prowadzące do wystąpienia ubytków pochodzenia niepróchnicowego mogą występować równocześnie. Aby ustalić, który z mechanizmów jest czynnikiem dominującym odpowiedzialnym za wystąpienie ubytków, niezbędna jest skrupulatna obserwacja kliniczna i ustalenie czynników środowiskowych. Należy również zwrócić szczególną uwagę na zdrowie ogólne, dietę i nawyki pacjenta. Ponadto, brak świadomości wśród pacjentów na temat zagrożenia jakim jest erozja zębów, nie sprzyja jej profilaktyce.

NIEODWRACALNE SKUTKI EROZJI

Erozja polega na rozpuszczaniu tkanek twardych zębów na skutek działania kwasów pochodzących spoza jamy ustnej i obok abrazji, atrycji i abfrakcji należy do tzw. ubytków pochodzenia niepróchnicowego.

U genezy erozji leżą kwasy produkowane zewnątrzustnie, które powodują trwałą, całkowitą utratę zewnętrznej warstwy tkanek twardych zębów. Dla porównania – w przypadku próchnicy mamy do czynienia z działaniem kwasów produkowanych przez bakterie płytki nazębnej (głównie kwas mlekowy). Do pierwszych oznak erozji zalicza się początkową utratę falistości powierzchni zębów i obecność zlokalizowanych, gładkich i błyszczących, a czasem matowych powierzchni. Do innych objawów zaliczają się również przebarwienia powierzchni wywołane utratą minerałów (demineralizacją) szkliwa, co prowadzi do jego rozmiękczania. Pojawienie się wgłębień i zaokrąglenie brzegów również świadczy o początkowej fazie choroby.

Objawy zaawansowanej erozji (wyraźne ubytki, utrata tkanek sięgająca <50% powierzchni) to żółtawe przebarwienia oraz zaokrąglenie guzków i rowków na powierzchni trzonowców i brzegów siecznych. Mogą pojawić się opalizujące lub przezierne obszary w miejscach, w których zęby uległy ścieńczeniu. Na przedsionkowej powierzchni zębów nierzadko można zaobserwować występowanie rąbka nieuszkodzonego szkliwa wzdłuż brzegu dziąsła. Wśród objawów typowych dla zaawansowanego stadium erozji może pojawić się także nadwrażliwość zębów.

Przyczyny erozji można podzielić na czynniki wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne. Do tych pierwszych zalicza się kwasy przedostające się do jamy ustnej z żołądka (kwas żołądkowy), a do czynników zewnątrzpochodnych kwasy dostarczane do jamy ustnej spoza organizmu, np.
z pokarmem lub płynami. Pośród wewnątrzpochodnych przyczyn powstawania erozji jest niewątpliwie refluks żołądkowo-przełykowy – choroba dotykająca przynajmniej raz w życiu 65% zachodniej populacji. Inne przyczyny tego typu to zaburzenia odżywiania, takie jak bulimia czy anoreksja. Prawdopodobnie najczęstszym zewnątrzpochodnym czynnikiem etiologicznym erozji jest częste spożywanie kwaśnych pokarmów i napojów, które rozmiękczają powierzchnię szkliwa
i zwiększają jego podatność na starcia patologiczne. Do powstawania erozji może prowadzić również przyjmowanie leków, które zaburzają czynności ślinianek, stosowanie produktów higieny jamy ustnej, które mają zbyt niskie pH bez jednoczesnego dostarczania jonów fluoru oraz nadużywanie alkoholu
i substancji psychoaktywnych. Na proces erozji wpływa ponadto dieta laktowegetariańska (spożywanie pokarmów o niskim pH) oraz przyzwyczajenia i nawyki dotyczące picia i ogólnego zdrowia u sportowców (np. refluks w wyniku wytężonego treningu czy spożywanie napojów
i preparatów izotonicznych). Czynniki wpływające na erozję dzieli się na chemiczne, biologiczne
i behawioralne.

PROFILAKTYKA I LECZENIE

Pierwszym krokiem w zapobieganiu erozji powinna być identyfikacja indywidualnych czynników ryzyka, najlepiej jeszcze przed rozpoznaniem pierwszych zmian erozyjnych – tak, aby móc rozpocząć skuteczną profilaktykę. W zależności od oszacowania czynników ryzyka i przeprowadzenia diagnostyki różnicowej, profilaktyka pierwotna (przed wykryciem zmian erozyjnych) lub wtórna (mająca na celu powstrzymanie rozwoju zmian) będzie obejmować poszczególne konkretne działania.

Profilaktyka obejmuje kontrolę diety, nawyków higienicznych i behawioralnych, jak również leczenie chorób pierwotnych i kontrolę behawioralnych czynników ryzyka powiązanych z ekspozycją na warunki sprzyjające erozji. Proponowane pacjentom działania to, m.in.: redukcja spożycia kwaśnych napojów, neutralizacja kwaśnych pokarmów przy pomocy produktów o dużej zawartości wapnia, używanie bezpiecznej dla zębów gumy do żucia. W odniesieniu do higieny jamy ustnej najbardziej zalecane jest stosowanie miękkiej szczoteczki, pasty do zębów i płukanki jamy ustnej, które zapewnią ochronę przed erozją.

Przykładem skutecznej terapii, polecanym dla pacjentów zagrożonych erozją oraz pacjentów
z ubytkami erozyjnymi jest stosowanie pasty do zębów elmex® PRZECIW EROZJI, która dzięki unikalnej technologii ChitoActive™ tworzy na zębach ochronną warstwę związków cyny. Jony cyny w trakcie ataków erozyjnych wbudowują się w rozmiękczone przez kwasy szkliwo i sprawiają, że staje się ono bardziej odporne na działanie kwasu. Dzięki zawartości aminofluorku pasta chroni dodatkowo zęby przed próchnicą.

W celu zwiększenia skuteczności ochrony rekomenduje się równoległe stosowanie:

- płynu do płukania jamy ustnej elmex® PRZECIW EROZJI, który cechuje wyjątkowe połączenie substancji aktywnych pomagających chronić przed erozją i próchnicą zębów

- szczoteczki do zębów elmex® PRZECIW EROZJI stworzonej jako dopełnienie serii produktów, która zwiększa skuteczność działania pozostałych produktów elmex® PRZECIW EROZJI.

Leczenie erozji można podzielić na leczenie przyczynowe i objawowe. W praktyce leczenie nie może być skuteczne bez wdrożenia leczenia przyczynowego (np. zmiana nawyków żywieniowych, leczenie chorób podstawowych). Jeśli leczenie przyczynowe nie przyniesie pożądanego efektu, niezbędne może się okazać wdrożenie leczenia objawowego. Jest ono szczególnie wskazane u pacjentów z erozją zębów na tle przewlekłego refluksu i/lub zaburzeń odżywiania. Poważne zniszczenia erozyjne zębów wymagają odbudowy utraconych struktur zębów – często inwazyjnej.

WNIOSKI DLA LEKARZY

Kluczową rolą lekarza jest trafne diagnozowanie erozji na wczesnym etapie i odróżnienie jej od innych ubytków pochodzenia niepróchnicowego na drodze skrupulatnej obserwacji klinicznej
i ustalenia czynników środowiskowych. Indywidualne, holistyczne podejście do pacjenta, czyli uwzględnianie ogólnego stanu jego zdrowia, diety i nawyków jest również wysoce wskazane. Na etapie rozpoznania erozji zadaniem lekarza jest wsparcie pacjenta we wdrożeniu możliwie najlepszej terapii oraz bieżące monitorowanie zmian erozyjnych. Dla zwiększenia świadomości pacjentów na temat erozji (jej profilaktyki i leczenia) konieczna jest również edukacja w tym zakresie prowadzona przez lekarzy stomatologów.

WNIOSKI DLA PACJENTÓW

Pacjent powinien dążyć do poszerzenia swojej wiedzy na temat chorób jamy ustnej i ich profilaktyki, najlepiej na drodze bezpośredniego kontaktu ze swoim lekarzem stomatologiem. Ścisła współpraca pacjenta z lekarzem może zwiększyć prawdopodobieństwo odpowiednio szybkiego zdiagnozowania schorzeń, zidentyfikowania skutecznej terapii oraz efektywnego jej wdrożenia. Krytyczna analiza własnych nawyków żywieniowych, higienicznych i innych czynników behawioralnych, to równie ważny krok w procesie zapobiegania erozji zębów.